Przejęcie banku jako nowy instrument w rękach KNF. Jakie konsekwencje dla banków (nie tylko przejmowanych)?

Ustawa o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem nadzoru nad rynkiem finansowym oraz ochrony inwestorów na tym rynku wprowadziła kilka ciekawych rozwiązań, które mają wzmocnić zaufanie do rynku finansowego (pisałem o tym tutaj). Poza zmianami w zakresie organizacji Komisji Nadzoru Finansowego, ustawa wnosi do prawa bankowego nowy instrument zapewnienia stabilności finansowej w postaci “przejęcia banku” (art. 146b i następne). Wraz z przyznaniem Bankowemu Funduszowi Gwarancyjnemu uprawnienia do przeprowadzenia restrukturyzacji banku (nowy art. 158a ustawy o BFG) stanowi ciekawe i potrzebne rozwiązanie na wypadek ewentualnego kryzysu. Ma też doniosłe konsekwencje dla całego sektora bankowego.

Zastosowanie instrumentu przejęcia banku jest uzależnione od spełnienia przesłanek pozytywnych i negatywnych. Istotne dla uruchomienia procesu przejmowania jest brak spełnienia norm w zakresie adekwatności kapitałowej, a więc spadek poniżej wymaganego poziomu funduszy własnych (wyznaczonych zgodnie z art. 92 CRR lub metodą wewnętrzna) lub ryzyko, że taka sytuacja nastąpi. Przesłanka “niebezpieczeństwa” obniżenia poziomu funduszy własnych jest moim zdaniem dość nieprecyzyjna. Patrząc przez pryzmat wykładni literalnej każde niebezpieczeństwo mogłoby skutkować wszczęciem procedury przez KNF (a może się mylę?). Wydaje się jednak, że w praktyce chodzi o sytuacje, w których istnieje uzasadnione ryzyko, graniczące z pewnością, że takie obniżenie wkrótce może nastąpić. Z pewnością nie chodzi również o sytuację, o której mowa w art. 147 ust. 2 prawa bankowego, a więc przesłanki do likwidacji banku (ryzyko zejścia poniżej poziomu określonego w zezwoleniu).

Co poza tym?

Samo obniżenie poziomu funduszy własnych nie może stanowić wyłącznej podstawy do przejęcia banku. Takie przejęcie może nastąpić jedynie, jeżeli poza przesłanką pozytywną, nie zagrozi bezpieczeństwu środków deponentów w banku przejmującym, obniżeniem lub ryzykiem obniżenia funduszy własnych tego banku, a także nie wpłynie to na spełnienie warunku połączonego bufora tego banku (art. 55 ust. 4 ustawy o nadzorze makroostrożnościowym). Przy czym ta ostatnia przesłanka nie jest bezwzględna, ponieważ KNF może wyrazić zgodę na naruszenie tego wymogu przez bank przejmujący, jeżeli leży to w interesie banku przejmowanego.

Jak wygląda procedura?

Generalnie przejęcie banku następuje na mocy decyzji KNF, która może (i raczej będzie) zawierać warunki i terminy przejęcia. Wydanie takiej decyzji poprzedzone jest wszczęciem postępowania i poinformowaniem o tym fakcie Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. Po doręczeniu decyzji bankowi pojawia się możliwość wniesienia skargi przez radę nadzorczą banku przejmowanego. Takie wniesienie skargi w terminie 7 dni nie wstrzymuje wykonania decyzji, jednakże nie może w związku z tym nastąpić przejęcie majątku banku przez bank przejmujący.

Jakie skutki rodzi decyzja o przejęciu banku?

Z chwilą określoną w decyzji KNF zarząd banku przejmowanego ulega rozwiązania, a w stosunku do innych organów, w tym rady nadzorczej, stosuje się zawieszenie uprawnień (oczywiście z wyłączeniem prawa do złożenia skargi). Dodatkowo bank przejmujący obejmuje zarząd majątkiem banku przejętego (tutaj znowu zastrzeżenie, że nie ma to miejsca w przypadku złożenia skargi), a także wygasają wszelkie prokury i pełnomocnictwa w banku przejmującym, co ma umożliwić swobodne działanie bankowi przejmowanemu.

Na banku przejmującym ciążą dodatkowo istotne obowiązki informacyjne, szczególnie wobec wierzycieli. Bank ten musi dwukrotnie ogłosić w dzienniku o zasięgu ogólnopolskim, w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz na swojej stronie internetowej decyzję o przejęciu banku (dodatkowe wymogi powstają w przypadku umorzenia i konwersji zobowiązań). Takiej informacji musi towarzyszyć wezwanie wierzycieli banku przejmowanego do zgłaszania swoich roszczeń w terminie jednego miesiąca od dnia ostatniego zgłoszenia. Istotne jest jednak zastrzeżenie, że obowiązek ten nie dotyczy deponentów w banku przejmowanym.

Doniosłą konsekwencją przejęcia banku jest wejście przez bank przejmujący we wszystkie prawa i obowiązki banku przejmowanego, w szczególności w kontekście uregulowania zobowiązań, a także prowadzenia rachunków czy w ogóle obsług klientów banku. Istotne jest więc przeprowadzenie odpowiedniej kampanii informacyjnej oraz “indywidualne” informowanie klientów o zmianach, jak i konsekwencjach dla nich.

Należy również sporządzić sprawozdanie finansowe na dzień sprzed przejęcia (musi zostać one zbadane przez biegłego rewidenta – w praktyce firmę audytorską o ugruntowanej pozycji), a także zgłosić przejęcie wraz z wnioskiem o wykreślenie podmiotu przejmowanego do sądu rejestrowego.

W jaki sposób pokrywane są straty banku?

Przyczyną wszczęcia postępowania w sprawie przejęcia banku jest powstanie znaczących strat po stronie tej instytucji. Z tego względu po dokonaniu przejęcia pozostałe fundusze własnym przeznaczane są na pokrycie strat bilansowych banku przejmowanego (oczywiście po dokonaniu stosowanego audytu).

Po dokonaniu wypłaty na rzecz wierzycieli lub dokonaniu stosownego zabezpieczenia ich roszczeń, bank przejmujący musi wypłacić “wywłaszczonym” akcjonariuszom banku przejmowanego proporcjonalnie do wysokości posiadanego uprzednio kapitału oraz z pozostałego majątku. Może też dokonać wydania akcji własnych na rzecz tych akcjonariuszy, przy czym wydanie akcji własnych może nastąpić po cenie emisyjnej nie większej niż wartość księgowa akcji.

A jaka jest rola Bankowego Funduszu Gwarancyjnego w tym procesie?

Nowelizacja przyznaje BFG nowe uprawnienia w kontekście instrumentu przejmowania banków (oraz ich likwidacji). Art. 268a nowej ustawy o BFG upoważnia Fundusz do udzielenia wsparcia na rzecz banku przejmującego (restrukturyzacja). Takie wsparcie może nastąpić zasadniczo poprzez (i) objęcie akcji banku przejmującego; (ii) udzielenie pożyczki lub gwarancji (na korzystniejszych warunkach); (iii) udzielenie gwarancji; (iv) udzielenie dotacji (na ściśle określonych zasadach).

Takie – bardzo korzystne – wsparcie może zostać udzielone jeżeli spełnione zostaną warunki określone w art. 268b, a jest to m.in. uznanie wyników badania sprawozdania finansowego, o którym pisałem powyżej czy też wykorzystanie dotychczasowych funduszy przejmowanego banku na pokrycie strat. Istotne jest również to, że taka pomoc stanowić będzie pomoc publiczną, a więc wymaga zgody Komisji Europejskiej. Rodzi również dodatkowe obowiązki po stronie banku przejmującego.

Środki na restrukturyzację banków pochodzą oczywiście z funduszu BFG. W konsekwencji, jeżeli BFG uzna, że konieczne jest uzupełnienie środków niezbędnych na dokonanie restrukturyzacji, może wezwać banki, które zobowiązały się do wniesienia środków, do przekazania środków na fundusz w terminie 2 dni roboczych. Wysokość wpłaty zostanie określona w stosownym wezwaniu.

Istotną konsekwencją zastosowania instrumentu restrukturyzacji może być również dokonanie umorzenia instrumentów kapitałowych oraz pożyczek podporządkowanych przejmowanego banku (do wysokości strat tego banku). Warunki tego umorzenia są rygorystyczne, ale jest to temat na inny artykuł. Szczególnie wobec konieczności wyjaśnienia podstawowych pojęć związanych z przymusową restrukturyzacją banku.

Jakie konkluzje?

Instrument przejęcia banku jest potrzebny i stosowany na całym świecie (chociaż dość ostrożnie). W 2017 r. miało miejsce “przejęcie za 1 euro”, które zostało dokonane pod czujnym okiem organu przymusowej restrukturyzacji (resolution) UE – Single Resolution Board (więcej na temat całego procesu tutaj). Nie jest to więc forma celowego wywłaszczenia akcjonariuszy (właścicieli) banku, a jedynie instrument, który ma zapewnić bezpieczeństwo sektora finansowego. Liczne instrumenty przymusowej restrukturyzacji, jak np. umorzenie zobowiązań zawsze budzą kontrowersje, ponieważ niestety wiążą się z koniecznością poniesienia strat przez właścicieli. Odbywa się to jednak zazwyczaj z korzyścią dla klientów banku, którzy są chronieni przed uruchomieniem funduszu gwarantowanych depozytów (a więc z ochroną kapitału do kwoty 100.000 euro) ze względu na zapewnienie ciągłości.

Przesłanki wskazane w znowelizowanej ustawie mogą budzić pewne kontrowersje ze względu na pewien brak precyzji. Z drugiej strony niekiedy sytuacja finansowa banku może podlegać bardzo dynamicznym zmianom i wymagać podejmowania szybkich decyzji. Sama decyzja o przejęciu podlega również kontroli sądowej. Interesy akcjonariuszy są więc również chronione.

Praktyka pokaże jak i czy będzie funkcjonował KNF oraz BFG w kontekście przyznania nowych uprawnień. Sektor bankowy w Polsce na razie jest dość stabilny, jednakże nie można wykluczyć, że widmo kryzysu finansowego, może “przymusić” do skorzystania z takich instrumentów. Pamiętajmy jednak, że warunki takiego przejęcia zawsze będą widoczne dla rynku, klientów oraz obserwatorów.

 

Grafika: cc, www.bfg.pl