[PORADNIK] Lokaty strukturyzowane w banku. Jak odnaleźć się w nowej regulacyjnej rzeczywistości?
Lokaty strukturyzowane to specyficzne „instrumenty”, które łączą w sobie elementy klasycznego depozytu oraz instrumentu finansowego opartego np. o indeks czy wartość towaru lub kontraktu. Niejako przy okazji implementacji dyrektywy MiFID2 do krajowego porządku prawnego, ustawodawca zadecydował o uregulowaniu zasad odnoszących się do oferowania lokat strukturyzowanych. W odróżnieniu jednak od instrumentów finansowych postanowienia ich dotyczące znalazły swoje miejsce w Prawie bankowym oraz rozporządzeniu ze stycznia 2019 r., a nie ustawie o obrocie instrumentami finansowymi. W dzisiejszym artykule pokażę czym są lokaty strukturyzowane i w jaki sposób powinny one zostać „opracowane” przez bank przed rozpoczęciem dystrybucji.
Przepisy dotyczące lokat strukturyzowanych znaleźć można w art. 88a-n ustawy Prawo bankowe oraz Rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie świadczenia przez banki usług w odniesieniu do lokat strukturyzowanych. (Rozporządzenie Ministra Finansów). Znaczenie mają również wybrane przepisy ustawy o obrocie instrumentami finansowymi (głównie w zakresie kategoryzacji klientów), jak również Rozporządzenia 2017/565 (odpowiednio).
Czym właściwie jest lokata strukturyzowana?
Lokata strukturyzowana nie jest instrumentem finansowym. Definicję tego produktu znajdziemy m.in. w art. 4
ust. 1 pkt 41 Prawa bankowego. Lokatę strukturyzowaną można opisać jako depozyt o z góry określonym terminie zapadalności, np. rok czy 3 lata. Kapitał początkowy jest zawsze zwracany w pełnej wysokości, natomiast część odsetkowa jest „ruchoma”, czyli może przynieść zysk, ale może również takiego zysku w ogóle nie wypracować. Sama wysokość odsetek jest uzależniona z kolei od spełnienia określonych warunków, np. wyników indeksu lub ich połączenia (na wzór popularnych Exchange Traded Funds – ETF) czy też instrumentów finansowych, a nawet towarów (co zbliża je nieco do instrumentów pochodnych).
Innymi słowy, wpłacając 1000 zł i zakładając wariant, że lokata strukturyzowana jest uzależniona od wyników WIG20, to np. w skali roku moglibyśmy zyskać przykładowo 5%, ale równocześnie jeżeli WIG20 spadłbym poniżej określonego pułapu, na koniec musielibyśmy liczyć się, że odzyskamy jedynie 1000 zł wpłaconego kapitału początkowego.
Jak to wygląd od strony banku?
Firmy inwestycyjne, jak np. domy maklerskie mogą świadczyć pewne usługi (brokerskie i doradcze) w zakresie 
lokat strukturyzowanych, jednakże to banki są głównymi „graczami” w tym obszarze. Nowelizacja Prawa bankowego wprowadziła do katalogu czynności bankowych (art. 5 ust. 2 pkt 11 i 12) pośrednictwo w zawieraniu umów lokaty strukturyzowanej oraz doradztwa w odniesieniu do lokat strukturyzowanych. Ponieważ jest to „nowy” rodzaj czynności w przypadku rozszerzenia działalności bank powinien rozważyć przeprowadzenie rewizji swojego statutu (z udziałem Komisji Nadzoru Finansowego).
Konsekwencją tej decyzji, o ile bank nie świadczy już innych czynności w rozumieniu art. 70 ust. 2 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, jest obowiązek dostosowania się m.in. do wymogów Rozporządzenia 2017/565, np. w odniesieniu do zasad sprzedaży lokat strukturyzowanych czy sprawozdawczości względem klientów.
Jak stworzyć lokatę strukturyzowaną?
Tematykę opracowywania samego produktu, jak i towarzyszącej dokumentacji, określają par. 28 i następne 
Rozporządzenia Ministra Finansów. Przy tworzeniu nowego produktu bank musi wziąć pod uwagę charakter lokaty, usługi, które będzie świadczył w odniesieniu do produktu, a także charakter grupy docelowej pomocna może być również dyrektywa delegowana Komisji 2017/593). Szczególnie prawidłowe określenie grupy docelowej produktu może mieć doniosłe konsekwencje w kontekście wymogów regulacyjnych.
Opracowując grupę docelową dla danej lokaty strukturyzowanej bank musi wziąć pod uwagę szereg czynników, jak np. potrzeby, cechy i cele lokaty. W podobny sposób bank określa negatywną grupę docelową. Rozporządzenie wskazuje dodatkowo jakie kryteria (jest to zakres minimalny) należy wziąć pod uwagę w tym procesie. Są to:
- Kategorie klienta (w tym czy jest on klientem profesjonalnym czy detalicznym);
- Jego wiedza i doświadczenie w kontekście tego produktu;
- Jego sytuacja finansowa (uwzględniają jego rodzinę oraz wszelkie zobowiązania oraz płynność aktywów);
- Tolerancja ryzyka oraz zgodność wskaźnika zysku do ryzyka (pomocne jest tutaj Rozporządzenie PRIIPS) oraz
- Cele inwestycyjne i potrzeby klienta (w tym aspekcie już przy samej dystrybucji istotne będa wyniki ankiety adekwatności lub odpowiedniości – w zależności od świadczonej usługi lub produktu).
Przy opracowywaniu kryteriów bank musi wziąć pod uwagę wagę tych kryteriów w kontekście konkretnej lokaty strukturyzowanej. Inną wagę będzie musiał przyjąć przy lokacie, która wiąże się z wysokim ryzykiem „utraty” zysku (np. wysoce ryzykowne waluty), a inne przy bardziej konserwatywnych produktach, które są przykładowo oparte na wysokości oprocentowania bonów skarbowych. Przepisy Rozporządzenia Ministra Finansów wskazują tutaj wyraźnie, że przy bardziej skomplikowanych lokatach istotne jest bardziej szczegółowe określenie grupy docelowej. Tym bardziej będzie to ważne w przypadku kiedy bank zleca pośredniczenie przy zawieraniu umów innemu podmiotowi, który opierał się będzie na „wytycznych” banku przekazanych zgodnie z wymaganiami tego rozporządzenia.
Scenariusze oraz koszty
Nie mniej istotnym elementem przy opracowywaniu lokat strukturyzowanych jest konieczność przeprowadzania 
tzw. analiz scenariuszowych (analogiczne wymogi przewiduje chociażby art. 44 Rozporządzenia 2017/565 czy Rozporządzenie PRIIPS).
Taka analiza musi uwzględniać szereg negatywnych zjawisk, jak np. ewentualne pogorszenie warunków rynkowych czy niski popyta na lokatę, które mogą mieć wpływ na ryzyko niskich wyników dla klientów. Innym elementem, który powinien zostać uwzględniony w analizie jest określenie potencjalnego wpływu kosztów na wyniki netto dla klienta.
Kto opracowuje?
Oczywiście eksperci. Muszą to być osoby, które posiadają odpowiednią wiedzę i doświadczenie przy tworzeniu tego typu produktów, np. doradcy inwestycyjni. Powinni oni również zostać zaangażowani w dokonywanie regularnych przeglądów oferowanych lokat strukturyzowanych. Szczegółowe obowiązki w tym zakresie, jak i proces tworzenia i rewizji produktów, powinny znaleźć się w odpowiedniej procedurze i/lub polityce banku. Za zgodność realizowanych procesów z odpowiednimi procedurami, politykami oraz przepisami odpowiadają (w odpowiednim zakresie) zarząd banku oraz rada nadzorcza.
Procesy, procedury i komitety… oraz konflikty interesów
W każdym banku funkcjonuje (powinien?) komitet produktowy, który odpowiada za akceptację nowych 
rozwiązań i ocenę ryzyk związanych z wyjściem z produktem na rynek. Prowadzi on analizę ewentualnego wpływu produktu na grupy docelowe, ale i rynki finansowe oraz sam bank. Jego rola jest niezwykle istotna i dlatego w przypadku rozszerzenia działalności o lokaty strukturyzowane konieczna może być rewizja dokumentów, w tym regulaminów, dotyczących m.in. komitetu, jak i komórki Compliance (odpowiedzialnej za tzw. compliance produktowy), ale również działów sprzedażowych (szczególnie wobec bardzo restrykcyjnych przepisów w zakresie oferowania produktów inwestycyjnych). Ważne będzie również odpowiednie przeszkolenie zaangażowanych osób (o czym w kolejnym artykule).
Bank musi również posiadać odpowiedni zestaw procesów i procedur, które zapewnią właściwe zarządzanie ryzykami oraz konfliktami interesów. Takie procedury powinny uwzględniać szereg potencjalnych negatywnych skutków dla klienta z grupy docelowej. Wiele wątpliwości budziło określenie takich potencjalnych konfliktów interesów. Rozporządzenie Ministra Finansów rozwiało niektóre z powstałych na tym tle wątpliwości. Taki konflikt może powstać przykładowo, jeżeli klient przyjmie ekspozycję przeciwstawną w stosunku do ekspozycji, którą bank zamierza przyjąć po opracowaniu lokaty strukturyzowanej. Przykład? Klient zawiera kontrakt na spadek określonego benchmarku, natomiast część odsetkowa lokaty jest uzależniona od analogicznego wskaźnika. Wydaje się jednak, że tego typu sytuacje będą jednak należały do rzadkości.
Co w kolejnym artykule?
Zajmiemy się kwestią pośredniczenia przy zawieraniu umów o lokaty strukturyzowane. Zagadnienie jest niezwykle szerokie, ale również bardzo istotne z punktu widzenia banku oraz brokerów. Przepisy wprowadziły w tym zakresie prawdziwą rewolucję tworząc po stronie zainteresowanych podmiotów liczne obowiązki. Poruszymy również kwestię opracowywania materiałów marketingowych/handlowych na potrzeby oferowania lokat strukturyzowanych.