Wyzwania prawne dla płatności natychmiastowych a Strategia Komisji (UE)

Jednym z filarów Strategii dla płatności detalicznych (konsumenckich) towarzyszącej Digital Finance Strategy opracowanej przez Komisję (UE) jest zwiększenie zaufania konsumentów do płatności natychmiastowych i w ogóle stworzenie warunków dla realizacji takich płatności (instant payments as new normal). Korzyści związane z możliwością uzyskania środków w czasie rzeczywistym są oczywiste i mogą stanowić o przewadze konkurencyjnej podmiotów z UE. Komisja (UE) zamierza wprowadzić rozwiązania umożliwiające płatności natychmiastowe już w 2021 r., a więc czasu jest niewiele. Jednym z działania będzie oczywiście rewizja pakietu PSD2. Jednocześnie jednak nie możemy zapominać o ryzykach związanych z instant payments, jak ryzyka AML czy cybersecurity. Ważne jest też rozsądne podejście do nieodwracalności i nieodwołalności transakcji i konsekwencjach dla płatnika. Tym ostatnim zagadnieniem chciałbym się dzisiaj zająć. Zaczniemy od analizy stanu obecnego.

Na początek ważna kwestia. Mówiąc o płatnościach natychmiastowych mamy na myśli rozwiązaniach, które mają szansę zastąpić klasyczne płatności z użyciem kart (o tym pisałem już w tym artykule). Sama Komisja podkreśla, że takie rozwiązania „(…) powinny oferować funkcje, które stawiają je na równi z innymi instrumentami płatniczymi (np. kartami) oferującymi obciążenie zwrotne, tj. zwrot kupującemu środków z karty kredytowej wykorzystywanej do dokonania zakupu w określonych przypadkach (np. pomyłek)”, czyli chargeback.

Stan obecny

Wyjdźmy od art. 40 ustawy o usługach płatniczych (uUP), który określa warunki dla autoryzacji transakcji płatniczych. Generalnie jest tak, że transakcja będzie autoryzowana, jeżeli płatnik wyraził zgodę na dokonanie tej transakcji. Samą zgodę można wyrazić zarówno przed, jak i po wykonaniu transakcji, a także za pośrednictwem odbiorcy czy jego dostawcy (w tym dostawcy usługi inicjowania płatności).

Pierwszym zagadnieniem, które jest dla nas interesujące w kontekście płatności natychmiastowych jest kwestia określenia momentu do którego zgodę można wycofać. Jeżeli spojrzymy na art. 40 ust. 3, to widzimy, że taką zgodę można wycofać w każdej chwili, ale nie później niż do momentu, w którym zlecenie płatnicze stało się nieodwołalne.

Ważne zastrzeżenie. Zgodnie z art. 50 uUP dostawca prowadzący rachunek (np. bank) nie może odmówić wykonania autoryzowanego zlecenia płatniczego. No chyba, że nie zostały spełnione warunki określone w umowie.

Nieodwołalność

To w zasadzie centralny punkt zagadnienia z perspektywy płatności natychmiastowych. Patrząc przez pryzmat art. 51 uUP odwołanie zlecenia może nastąpić zasadniczo w trzech przypadkach (wyłączamy tutaj z analizy zagadnienie usługi potwierdzenia środków na rachunku):

1.    Odwołanie może nastąpić jedynie do chwili otrzymania zlecenia przez dostawcę płatnika (jak wskazują sądy oświadczenie o odwołaniu powinno dotrzeć najpóźniej wraz z samym zleceniem);

2.    W przypadku usługi inicjowania płatności lub inicjacji przez odbiorcę lub jego dostawcy odwołanie może nastąpić do momentu udzielenia zgody na inicjację lub wykonanie transakcji (o tym momencie też porozmawiamy);

3.    Przy poleceniu zapłaty możliwość odwołania z zachowaniem prawa do zwrotu kwoty transakcji płatniczej może nastąpić najpóźniej do końca dnia roboczego poprzedzającego uzgodniony dzień obciążenia rachunku.

Istotne jest jednak to, że art. 51 ust. 5 uUP przewiduje także, że powyższe terminy mogą być zmieniane przez strony, o ile doszło do stosownych ustaleń lub wynika to z samej umowy.

Nie można też zapomnieć o art. 33 uUP, który dopuszcza wyłączenie stosowania m.in. art. 51 w stosunkach pomiędzy dostawcą a użytkownikiem niebędącym konsumentem (klauzula opt-out często stosowana w relacjach z klientem korporacyjnym).

Moment otrzymania zlecenia

Moment ten wyznacza nam art. 49 uUP, który wskazuje nam, że jest to chwila, w której zlecenie zostało otrzymane przez dostawcę płatnika (lub dzień następujący po tym dniu, jeżeli nie był to dzień roboczy). Moment ten nie zawsze jest łatwy do uchwycenia. Można jednak przyjąć, choć znajdziemy też i inne opinie, że jest to ta chwila z którą dane zlecenie skutecznie „weszło” do systemu transakcyjnego, np. banku.

Choć rzadko to robię, to jednak muszę odwołać się tutaj do orzecznictwa. W wyroku SA w Krakowie (sygn. I Aga 322/18) sąd wskazał wprost, że „(…) momentem otrzymania dyspozycji przez stronę (…) złożonej drogą elektroniczną jest moment wprowadzenia tej dyspozycji do systemu pozwanego Banku”. W przypadku bankowości elektronicznej będzie to więc chwila, w której taka dyspozycja została zarejestrowana. Rodzi to określone konsekwencje. Tym bardziej, że jak wskazaliśmy ewentualne oświadczenie o odwołaniu musiałoby dojść wraz z samym zleceniem (najpóźniej), a jeżeli odbywa się to w ułamku sekund, to może być to niemożliwe. Z drugiej strony, tak się tylko zastanawiam, czy samo „wejście” do systemu będzie równoznaczne z zarejestrowaniem? Jak to w prawie bywa – to zależy.

Mamy również dodatkowe postanowienia. Dostawca może bowiem ustalić nieprzekraczalny, przypadający na koniec dnia roboczego moment, po którym otrzymane zlecenie uznaje się za otrzymane pierwszego dnia roboczego po tym dniu. Innymi słowy, jeżeli bank określi, że zlecenia składane np. po godz. 15 traktowane są jako złożone następnego dnia, to tak właśnie będzie w przypadku naszego zlecenia i zasadniczo pojawia się możliwość jego odwołania.

Dodatkowo, użytkownik inicjujący zlecenie i jego dostawca mogą uzgodnić inne terminy wykonania zlecenia, na co wskazuje art. 49 ust. 3 (tutaj będziemy mieli inne zasady określenia tego momentu).

Art. 144

A dokładniej ust. 2a i 2b również mają znaczenie. Mamy tutaj zapis zgodnie z którym, jeżeli zlecenie jest składane przez płatnika do dostawcy usługi inicjowania płatności, to dostawca prowadzący rachunek zwraca płatnikowi kwotę niewykonanej lub nienależycie wykonanej transakcji. Dlaczego jest to istotne? Zgodnie z ust. 2b dostawca usługi PIS musi wykazać, że dostawca prowadzący rachunek otrzymał zlecenie zgodnie z omawianym już art. 49 uUP.

Dodatkowo, art. 145 ust. 1 uUp, w przypadku zlecenia inicjowanego przez odbiorcę lub za jego pośrednictwem, dostawca odbiorcy ponosi odpowiedzialność za prawidłowe przekazanie zlecenia zgodnie z art. 56 uUP (termin uzgadniany pomiędzy odbiorcą a jego dostawcą).

To wszystko będzie miało znaczenie w kontekście wprowadzenia instant payments. W kolejnym artykule zajmiemy się nieautoryzowanym transakcjami i zastanowimy się co musi się zmienić, żeby ułatwić wdrożenie nowych rozwiązań.